Quang cảnh Diễn đàn Chiến lược và xu hướng phát triển thị trường khí thiên nhiên (CNG, LNG, LPG) tại Việt Nam và ASEAN.

Khí thiên nhiên - nguồn năng lượng chuyển tiếp trong bối cảnh biến động toàn cầu

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, TS Mai Duy Thiện, Tổng Biên tập Tạp chí Năng lượng sạch Việt Nam, nhấn mạnh ngành năng lượng toàn cầu đang bước vào giai đoạn chuyển đổi mang tính bước ngoặt. Sau các cú sốc năng lượng gần đây, nhiều quốc gia châu Âu buộc phải cắt giảm mạnh nhập khẩu khí đường ống từ Nga và chuyển sang LNG, làm thị trường LNG toàn cầu tăng trưởng đột biến, hình thành làn sóng đầu tư mới vào kho cảng, đường ống và các trung tâm giao dịch khí.

Trạm cấp khí LNG HS Hyosung Quảng Nam.

Trong bối cảnh đó, nhu cầu sử dụng khí thiên nhiên tại Việt Nam và các quốc gia ASEAN cũng gia tăng nhanh chóng, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, giao thông và phát điện. So với than và dầu, khí thiên nhiên có hệ số phát thải thấp hơn đáng kể, góp phần cải thiện chất lượng môi trường, nâng cao độ ổn định và tính linh hoạt của hệ thống năng lượng. Đối với Việt Nam, nhu cầu năng lượng được dự báo tiếp tục tăng trong nhiều thập kỷ tới, trong khi các nguồn năng lượng trong nước đang dần suy giảm, còn năng lượng tái tạo vẫn cần thời gian để hoàn thiện hạ tầng, công nghệ lưu trữ và cơ chế thị trường.

Theo TS Mai Duy Thiện, phát triển thị trường khí thiên nhiên một cách đồng bộ, minh bạch và bền vững là yêu cầu tất yếu để bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Tuy nhiên, quá trình này chỉ có thể thành công nếu có sự kiến tạo và điều phối mạnh mẽ của Nhà nước thông qua hệ thống cơ chế, chính sách, quy hoạch và tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp, cùng với sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, các tổ chức khoa học - công nghệ và các định chế tài chính.

Hoàn thiện thể chế, thu hút vốn tư nhân cho chuỗi giá trị khí

Chia sẻ tại Diễn đàn, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng thị trường khí thiên nhiên Việt Nam và ASEAN đang đứng trước “thời khắc bản lề”. Trước đây, Việt Nam chủ yếu sử dụng khí nội địa với giá tương đối ổn định, hợp đồng dài hạn, ít biến động. Tuy nhiên, các quy hoạch điện và chiến lược năng lượng hiện nay đều xác định điện khí, đặc biệt là điện khí LNG, sẽ trở thành một trong những trụ cột thay thế dần điện than và hỗ trợ tích hợp năng lượng tái tạo vốn biến động mạnh theo thời tiết.

Theo ông Ngô Trí Long, nếu không xây dựng được một thị trường khí vận hành hiệu quả, minh bạch, phù hợp thông lệ quốc tế, nguy cơ chậm tiến độ các dự án LNG, giá điện khó cạnh tranh và rủi ro năng lượng, tài khóa gia tăng là hiện hữu. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để thị trường khí phát triển nhanh mà không tạo gánh nặng nợ công, cần coi khu vực tư nhân và vốn đầu tư nước ngoài là lực kéo chủ lực.

Các tham luận tại Diễn đàn nhấn mạnh yêu cầu chuẩn hóa các hợp đồng pháp lý theo thông lệ quốc tế như GSA, TUA, PPA LNG; phân bổ rủi ro hợp lý giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người tiêu dùng; đồng thời phát triển cơ chế đối tác công - tư (PPP) đặc thù cho hạ tầng khí. Trong đó, Nhà nước bảo đảm pháp lý, quy hoạch và một phần giải phóng mặt bằng, còn doanh nghiệp đầu tư xây dựng, vận hành và chịu rủi ro thị trường trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng. Việc tận dụng nguồn vốn, kinh nghiệm và công nghệ từ các đối tác như Nhật Bản, Hàn Quốc, EU và Singapore thông qua liên doanh, tín dụng ưu đãi gắn với mục tiêu giảm phát thải và các chương trình chuyển dịch năng lượng công bằng cũng được coi là hướng đi quan trọng.

Từ góc độ thể chế, PGS.TS Ngô Trí Long kiến nghị cần xây dựng khung pháp lý cho thị trường khí, có thể là Luật Khí hoặc một chương riêng trong Luật Năng lượng, đưa vào chương trình lập pháp trung hạn; đồng thời tách bạch rõ vai trò Nhà nước - doanh nghiệp - vận hành hệ thống để tăng tính độc lập và minh bạch.

Lộ trình phát triển khả thi, gắn khí với Net Zero và hội nhập khu vực

Theo TS Nguyễn Văn Tư, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Dầu khí Việt Nam (VPI), phát triển khí thiên nhiên là một chuỗi giá trị lớn, liên hoàn từ thăm dò, khai thác, chế biến, vận chuyển đến tiêu thụ, đòi hỏi hệ thống cơ chế, chính sách đặc thù, mang tính đột phá và đồng bộ, đúng tinh thần Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị. Trong bối cảnh Việt Nam cam kết Net Zero vào năm 2050, việc đánh giá kỹ lộ trình và tính khả thi của các dự án khí là hết sức cần thiết, tránh đặt mục tiêu cứng nhắc gây khó khăn cho thu hút đầu tư và hiệu quả kinh tế.

TS Nguyễn Văn Tư đề xuất lộ trình chuyển dịch năng lượng theo các giai đoạn rõ ràng: đến năm 2030 tập trung phát triển khí và điện khí song song với nghiên cứu, thí điểm hydrogen và amoniac xanh; giai đoạn 2030-2040 từng bước chuyển đổi nhiên liệu; sau năm 2040 mới xem xét thay thế dần nhiên liệu khí bằng hydrogen xanh. Cách tiếp cận này được đánh giá là khả thi hơn về kỹ thuật, tài chính và thị trường.

Bên cạnh đó, vấn đề công nghệ, đặc biệt là chi phí khí còn cao, được xác định là “điểm nghẽn” lớn. Giải pháp lâu dài là giảm chi phí khai thác, vận chuyển và sử dụng năng lượng; phát triển hydrogen từ nguồn điện giá rẻ; tận dụng tiềm năng biomass, biogas và khí tái tạo; đồng thời thúc đẩy công nghệ thu giữ, sử dụng và lưu trữ carbon (CCUS). Theo TS Nguyễn Văn Tư, Việt Nam được các đối tác quốc tế, trong đó có Nhật Bản, đánh giá có tiềm năng lớn để phát triển CCUS, nhất là tận dụng các mỏ dầu khí đã khai thác để lưu trữ CO₂.

Ở góc độ thị trường, bà Nguyễn Mai Bích Tiên, đại diện Công ty GreenYellow Việt Nam, cho biết nhu cầu khí thiên nhiên toàn cầu hiện đạt khoảng 4.250 tỉ m³ và dự báo tăng lên 4.700 tỉ m³ vào năm 2030, trong đó châu Á - Thái Bình Dương là khu vực tăng trưởng nhanh nhất. Tại Việt Nam, LNG được xác định là nguồn năng lượng chuyển tiếp quan trọng trong Quy hoạch điện VIII, với tổng công suất điện khí dự kiến đạt 9.000-10.000 MW vào năm 2030.

Theo TS Nguyễn Quốc Thập, Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam, với vị trí chiến lược, Việt Nam có thể trở thành trung tâm tái xuất LNG, trung tâm điều độ LNG khu vực và hỗ trợ năng lượng cho chuỗi cung ứng FDI. Tuy nhiên, để hiện thực hóa cơ hội này, cần sớm hoàn thiện cơ chế chính sách, đồng bộ hóa quy hoạch cảng LNG - nhà máy - truyền tải - các hộ tiêu thụ lớn, đơn giản hóa thủ tục lựa chọn chủ đầu tư và phát triển thị trường điện cạnh tranh.

Thông qua các tham luận và thảo luận chuyên sâu, Diễn đàn được kỳ vọng sẽ góp phần cung cấp thông tin đa chiều, tăng cường kết nối hợp tác và đóng góp thiết thực cho mục tiêu chuyển dịch năng lượng, phát triển kinh tế xanh và giảm phát thải khí nhà kính của Việt Nam và khu vực ASEAN./.

Thanh Phong