Ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI phát biểu tại Diễn đàn.

Được sự chỉ đạo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức Diễn đàn: “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” vào chiều ngày 18/12/2025 tại Hà Nội. Tham dự Diễn đàn có ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch VCCI, đại diện các sở ngành, các tổ chức, hiệp hội doanh nghiệp trong nước và quốc tế, hiệp hội ngành nghề, hiệp hội doanh nghiệp địa phương, các doanh nghiệp, nhà đầu tư, chuyên gia, nhà nghiên cứu. Đây là diễn đàn đối thoại quan trọng, tập hợp nhiều góc nhìn chính sách, thực tiễn và chuyên môn, cùng làm rõ con đường phát triển thị trường năng lượng Việt Nam trong những năm tới.

Kinh tế Việt Nam đang tiến gần mốc năm 2026 - năm mở đầu cho giai đoạn phát triển mới với mục tiêu tăng trưởng hai con số. Đi cùng với đó là áp lực rất lớn về nhu cầu năng lượng, dự báo phải tăng gấp 1,5 lần so với hiện nay, bình quân mỗi năm tăng từ 12-16%. Năng lượng vì thế được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, vừa đi trước để mở đường, vừa giữ vai trò duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội. Trong bối cảnh ấy, Nghị quyết số 70-NQ/TW, ngày 20/8/2025 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đặt ra yêu cầu cải cách mạnh mẽ, xây dựng thị trường năng lượng theo hướng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch và bền vững. Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 tại Kỳ họp thứ 10 vừa qua được xem là bước đi quan trọng nhằm thể chế hóa các định hướng lớn này.

Quang cảnh Diễn đàn

Thị trường năng lượng - điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng cao

Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng nhấn mạnh, trong những năm qua ngành năng lượng Việt Nam đã có bước phát triển đáng kể, cơ bản đáp ứng các mục tiêu trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, ngành năng lượng cần tuân theo chuẩn mực thống nhất của cơ chế thị trường. Thực tế cho thấy, dù thị trường năng lượng đã hình thành theo lộ trình ở từng lĩnh vực và một số loại giá như điện, than đã từng bước điều chỉnh theo cơ chế thị trường, song vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Đó là tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung và cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn; bất cập trong phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ; tiến độ nhiều dự án chậm; hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ; giá năng lượng chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố đầu vào của sản xuất và phân phối.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI, trong bối cảnh Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% năm 2025 và tăng trưởng hai con số từ năm 2026, nhu cầu điện năng có thể duy trì mức tăng trưởng hai con số trong nhiều năm tới. Nếu không xây dựng được một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, ngành năng lượng sẽ khó thu hút được các nguồn lực xã hội, đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu tăng trưởng. Vì vậy, tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường cạnh tranh lành mạnh, trên cơ sở bảo đảm ổn định chính trị - xã hội được xem là yêu cầu tất yếu. Trong quá trình đó, cần phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước, đồng thời hoàn thiện cơ chế, chính sách để khu vực tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào phát triển năng lượng.

Hoàn thiện thể chế - “nút thắt” của thị trường cạnh tranh

Từ góc độ lập pháp và thực tiễn đầu tư, đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là điều kiện quan trọng để đáp ứng yêu cầu chuyển dịch xanh và bảo đảm an ninh năng lượng. Ông nhấn mạnh, Nghị quyết 70-NQ/TW đã khẳng định rõ quan điểm áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, không bù chéo giữa các nhóm khách hàng, và chỉ khi có thị trường cạnh tranh đúng nghĩa, ngành năng lượng mới có thể phát triển bền vững. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy vẫn còn nhiều điểm nghẽn, đặc biệt là sự chồng chéo giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai và Luật Bảo vệ môi trường, tạo ra những khoảng trống pháp lý và thủ tục phức tạp.

Cũng theo ông Nguyễn Quang Huân, Việt Nam vẫn thiếu hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) hay thị trường tín chỉ carbon - những công cụ quan trọng trong xu thế hội nhập và phát triển bền vững. Cơ chế giá điện hiện nay chưa phản ánh đầy đủ chi phí và rủi ro, việc điều chỉnh giá còn chậm và thiếu tính dự báo, trong khi cơ quan điều tiết năng lượng chưa đủ tính độc lập. Những hạn chế này làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư và cản trở việc huy động nguồn lực xã hội. Vì vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Điện lực, xác lập rõ cơ chế thị trường bán buôn và bán lẻ cạnh tranh, tách bạch các khâu phát điện, truyền tải và phân phối, được xem là nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu.

Ở góc nhìn điều hành thị trường điện, ông Hồ Đình Thám, Cố vấn thường trú về thị trường điện của Cục Điện lực, Bộ Công Thương, cho biết Nghị quyết 70-NQ/TW đã đặt ra lộ trình rất cụ thể: đến năm 2026 hình thành thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh và đầu năm 2027 triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Điểm cốt lõi của thị trường cạnh tranh là trao quyền lựa chọn cho người tiêu dùng cuối cùng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, thị trường điện cần được nâng cấp cả về cấu trúc, cơ chế hợp đồng và cơ chế hình thành giá, nhằm phản ánh đúng quan hệ cung - cầu và tạo động lực thu hút đầu tư vào các nguồn điện mới.

Doanh nghiệp trước cơ hội và thách thức chuyển dịch năng lượng

Từ thực tiễn hoạt động sản xuất - kinh doanh, nhiều ý kiến phát biểu tại Diễn đàn cho rằng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch chính là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, điện là huyết mạch của nền kinh tế và phải “đi trước một bước” để bảo đảm đủ điện cho tăng trưởng. Trong khi đó, các chuyên gia và hiệp hội ngành nghề cảnh báo, nếu chậm xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, Việt Nam có nguy cơ không đạt được mục tiêu tăng trưởng đã đề ra do không thu hút được đầu tư. Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam Nguyễn Quốc Thập cho rằng, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay không chỉ nằm ở cơ chế mà còn ở nhận thức và tư duy. Trong bối cảnh mới, năng lượng rẻ không còn là lợi thế, thay vào đó là yêu cầu về năng lượng xanh, sạch và bền vững.

Các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng tái tạo cũng chỉ ra rằng, dù cơ hội mở ra rất lớn từ cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, nhưng quá trình chuyển đổi vẫn đối mặt nhiều thách thức, từ hạ tầng truyền tải, cơ chế giá, thủ tục hành chính đến chi phí đầu tư cao. Việc hoàn thiện khung pháp lý, đẩy mạnh tín dụng xanh, tăng cường hợp tác công – tư trong đầu tư hạ tầng và phát triển nguồn nhân lực được xem là những điều kiện then chốt để doanh nghiệp có thể tham gia sâu hơn vào thị trường năng lượng xanh.

Kết luận Diễn đàn, Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng khẳng định, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là quá trình đòi hỏi sự chung tay của cả hệ thống chính trị, cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và các nhà khoa học. Với quyết tâm cải cách thể chế và sự đồng hành của doanh nghiệp, thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng vững chắc cho tăng trưởng nhanh và bền vững của Việt Nam trong giai đoạn tới./.

Phúc An