Các tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) nhấn mạnh nghĩa vụ bảo đảm môi trường làm việc an toàn, lành mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần đã tạo nền tảng quan trọng cho Việt Nam trong việc tiếp tục hoàn thiện pháp luật về bảo vệ sức khỏe tinh thần của người lao động. Thông qua đề tài “Một số gợi mở xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo vệ sức khỏe tinh thần cho người lao động tại nơi làm việc”,  nhóm sinh viên kiến nghị bước đầu một số gợi mở định huớng về việc xây dựng quy định pháp luật mang tính phòng ngừa, thúc đẩy môi trường làm việc tích cực và cơ chế hỗ trợ tâm lý tại nơi làm việc cho người lao động, phù hợp với xu hướng quốc tế hiện nay.

Pháp luật cần qui định nghĩa vụ bắt buộc đối với các doanh nghiệp trong việc xây dựng và thực hiện các biện pháp điều chỉnh môi trường làm việc, bảo đảm sức khỏe tinh thần cho người lao động.

Hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ sức khỏe tinh thần cho người lao động

Hướng tới việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý toàn diện, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và xu thế lao động hiện đại, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ sức khỏe tinh thần cho người lao động cần được triển khai trên cơ sở đối thoại và đồng thuận xã hội.

Nhằm xây dựng các chính sách phù hợp với thực tiễn và bối cảnh xã hội Việt Nam, việc tham vấn ý kiến của đại diện người lao động và người sử dụng lao động cấp Trung ương là vô cùng cần thiết. Pháp luật nên tiếp cận theo hướng công nhận sức khỏe là một khái niệm toàn diện, bao gồm cả thể chất và tinh thần, đồng thời liệt kê các vấn đề ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần vào nhóm bệnh nghề nghiệp do điều kiện lao động có hại.

Hiện nay, quy định về bảo vệ sức khỏe tinh thần mới chỉ được đề cập rải rác trong nội quy lao động của một số doanh nghiệp quy mô lớn, doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài hoặc thuộc tập đoàn đa quốc gia. Tuy nhiên, phạm vi áp dụng của những quy định này vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế. Do đó, pháp luật cần đặt ra nghĩa vụ bắt buộc đối với mọi doanh nghiệp trong việc xây dựng và thực hiện các biện pháp điều chỉnh môi trường làm việc, bảo đảm sức khỏe tinh thần cho người lao động thông qua nội quy, quy chế nội bộ; ưu tiên phòng ngừa, phát hiện và loại bỏ các yếu tố gây căng thẳng tinh thần trong quan hệ lao động.

Bên cạnh đó, cần thiết lập lộ trình chính sách hỗ trợ và tiếp cận dịch vụ y tế tâm thần cho người lao động trong toàn bộ quá trình làm việc, xuyên suốt từ khi bắt đầu, trong suốt thời gian lao động, đến sau khi chấm dứt quan hệ lao động.

Thiết lập chương trình, chiến lược quốc gia về bảo vệ sức khỏe tinh thần cho người lao động

Định hướng theo Quyết định số 19/NQ-CP của Chính phủ về việc ban hành Chương trình quốc gia về an toàn, vệ sinh lao động giai đoạn 2021–2025, Chính phủ tiếp tục nhấn mạnh  tầm quan trọng của vấn đề an toàn vệ sinh lao động, ngoài ra bổ sung mục tiêu bảo đảm sức khỏe tinh thần tại nơi làm việc như một yếu tố quan trọng trong chính sách an toàn, vệ sinh lao động trong giai đoạn tiếp theo từ 2026 - 2030. Theo đó, nhiệm vụ trọng tâm đặt ra là tiến hành rà soát, đề xuất sửa đổi và bổ sung Luật An toàn, vệ sinh lao động cùng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia có liên quan; đồng thời tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền và huấn luyện nhằm nâng cao nhận thức xã hội về sức khỏe tinh thần trong lao động. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu, tư vấn và hỗ trợ cải thiện điều kiện làm việc, đặc biệt là phòng ngừa các rối loạn tâm thần phát sinh do môi trường làm việc. Trên cơ sở đó, nội dung về bảo đảm sức khỏe tinh thần cho người lao động phải luôn được gắn kết với Chiến lược quốc gia về an toàn vệ sinh lao động và Kế hoạch phát triển nguồn nhân lực, tạo thành một hệ thống chính sách đồng bộ và bền vững.

Đẩy mạnh an sinh xã hội và phát huy y tế cộng đồng

Với mục tiêu tăng cường hiệu quả công tác y tế trong bảo đảm sức khỏe tinh thần cho người lao động nói riêng và toàn dân nói chung, Nhà nước cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, bao gồm cả sức khoẻ tinh thần. Theo đó, Chính phủ có thể tích hợp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần vào hệ thống an sinh xã hội, đồng thời xây dựng cơ chế liên thông dữ liệu giữa các cơ sở khám chữa bệnh và cơ quan quản lý nhà nước, nhằm cập nhật thường xuyên bảng đánh giá sức khỏe tinh thần do người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh ghi nhận trong hồ sơ sức khỏe điện tử, được lưu trữ và khai thác thông qua ứng dụng định danh quốc gia VNeID, từ đó hỗ trợ can thiệp sớm các nguy cơ về tâm lý do áp lực nghề nghiệp.

Ngoài ra, nhằm phù hợp với định hướng của Thông báo số 176-TB/VPTW về công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân, Nhà nước cần bổ sung nội dung kiểm tra sức khỏe tinh thần vào chương trình khám sức khỏe định kỳ cho công dân theo địa bàn cấp xã, phường. Việc lồng ghép nội dung giám sát sức khoẻ tinh thần trong Chương trình tăng cường năng lực y tế cơ sở, giúp phát hiện sớm, phòng ngừa và can thiệp kịp thời các rối loạn tâm lý trong cộng đồng.

Tăng cường công tác thanh tra, giám sát việc bảo đảm sức khỏe tinh thần cho người lao động

Với vai trò là công cụ quản lý nhà nước trọng yếu nhằm phát hiện và phòng ngừa kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật ngay từ cơ sở, cơ chế thanh tra, giám sát trong lĩnh vực lao động cần được Nhà nước phát huy và hoàn thiện, đặc biệt là trong công tác bảo vệ sức khoẻ tinh thần của người lao động tại nơi làm việc.

Theo đó, cơ quan Thanh tra Lao động cấp tỉnh, thành phố có trách nhiệm thường xuyên kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định pháp luật về môi trường làm việc, thời giờ làm việc và các hành vi bị nghiêm cấm tại nơi làm việc, như quấy rối, phân biệt đối xử, ép buộc lao động hoặc gây áp lực tinh thần đối với người lao động thông qua việc kiểm tra, rà soát nội quy lao động và các văn bản nội bộ của người sử dụng lao động, bảo đảm sự minh bạch, rõ ràng quy trình, biện pháp và cơ chế bảo vệ sức khoẻ tinh thần cho người lao động khi làm việc tại các doanh nghiệp.

Tham chiếu theo Công ước số 81 năm 1947 của ILO về Thanh tra Lao động trong Công nghiệp và Thương mại, cơ quan thanh tra lao động không chỉ có chức năng kiểm tra, giám sát, mà còn có chức năng tư vấn, hướng dẫn kỹ thuật cho người sử dụng lao động và người lao động về các biện pháp hiệu quả nhất nhằm tuân thủ các tiêu chuẩn pháp luật lao động. Trên cơ sở đó, cơ quan thanh tra tại Việt Nam nên đồng thời có nghĩa vụ hỗ trợ người sử dụng lao động trong việc xây dựng và duy trì môi trường làm việc an toàn, lành mạnh, góp phần phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu các căng thẳng tinh thần từ nơi làm việc.

Nguyễn Hương Giang - Đặng Quỳnh Hương - Đàm Hương Giang  Sinh viên Khóa 48, Trường Đại học Luật Hà Nội